عضو هیات علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی ابراز امیدواری کرد با اصلاح نگرش سیسـتم نسبت به هورمون‌ها و تنظیم‌کننده ‌های رشد گیاهی که با وجود تاثیری که بـــر عملکرد، کیفیت و ثبات تولیـد محصـول دارنـد، سال ها بـه غلط به عنـوان یـک کالای لوکس و غیر استراتژیک تلقی شده اند و همچنین  تصحیح قوانین گمرکی که به تازگی صورت گرفته، شاهد  بهبود وضعیت این ترکیبات در کشور باشیم

 
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، دکتر فواد مرادی که در دوره آنلاین «هورمون ها و تنظیم کننده های رشد گیاهی و وضعیت آن در ایران» سخن می‌گفت، خاطرنشان کرد: تنظیم کننده های رشد گیاهی (PGRs) به موادی اطلاق می‌شود که در مقادیر بسیار کم، تأثیرات بسیار بزرگی بر رشـد و نمو گیاهان می‌گذارند. این ترکیبات می‌توانند طبیعی یا مصنوعی (مواد سنتتیک آلی یا غیرآلی) باشـند کـه فـرم طبیعـی آن را هورمون‌هـای گیاهی می‌نامند. بعضی از این ترکیبات، ده ها سال است که شناخته شده و نوع و میزان واکنش گیاهان به آنها نیـز مشخص است، درحالی کـه بسـیاری از آنهـا در سـال های اخیـر شناسـایی شـده اند.

وی خاطرنشان کرد: برخـی از تنظیم‌کننده‌های رشد به دلیل تأثیرات مستقیمی که بر رشد، نمو و حتـی کیفیـت محصـولات زراعـی و بـاغی دارنـد، در بعضی از کشورها کاربردهای تجاری بسیاری یافته و سالانه بر میزان مصـرف آنهـا افـزوده می‌شـود، بـا این حال بسیاری از آنها همچنان مراحل تحقیقاتی خود را سپری می‌کنند. هورمون‌های رشد گیاهی، ترکیباتی آلی هستند که در یک قسمت گیاه تولید و سپس به محل دیگر در درون گیاه منتقل شده و باعث ایجاد واکنش‌های فیزیولوژیک در گیاه می‌شوند.

مرادی درباره تفاوت هورمون‌های گیاهی و جانوری، گفت: در جانوران بر خلاف گیاهان، اندام‌های خاصی (غدد درون‌ریز) برای تولید هورمون وجود دارد، ولی در گیاهان، هورمون ها در برگ، شاخه، گل، میوه، دانه یا ریشه تولید می شوند. در گیاهان، اثرات تجمعی دو یا بیش از دو هورمون گیاهی بر رشد و نمو تاثیر می گذارد.

وی تصریح کرد: هورمون ها تاثیرات زیادی بر روی عملکرد و کیفیت محصول دارند و استفاده از آنها می‌تواند دستیابی به محصول را تا مقدار بسیار زیادی تضمین کند. این ترکیبات در مدیریت مزارع و باغات مانند تنظیم زمان برداشت و یا آماده سازی محصول برای تحویل به بازار بسیار موثر هستند و با استفاده صحیح و به موقع آنها می توان از بروز خسارات سالانه ده ها میلیارد تومانی به کشاورزان – به دلیل سرما زدگی - جلوگیری کرد. در اروپا از این ترکیبات برای تولید محصول سالم استفاده شده و بسیار مورد توجه سیستم‌های کشاورزی قرار گرفته است چون به طور طبیعی میزان مصرف آنها در هکتار فقط در حد چند گرم است و کاملا سازگار با محیط زیست هستند.

 مرادی با بیان این که اکسین ها، سیتوکینین ها، جیبرلین ها، آبسیزیک اسید، اتیلن، جاسمونات ها، براسینولیدها و سالیسیلیک اسید گروه‌های اصلی هورمون‌های گیاهی را تشکیل می‌دهند، اظهار داشت:  ورود ناخواسته هورمون های گیاهی به محصولات، خاک و آب های زیر زمینی می‌تواند مخاطره‌آمیز هم باشد. در برخی مطالعات ادعا شده که هورمون‌های گیاهی برای انسان و جانوران سمیت بالقوه دارند و می‌توانند باعث بروز سرطان، اختلال در رشد و تولید مثل و سمیت عصبی و حاد (فقط فنوکسی ها) شوند. البته گزارش‌های بسیار موثقی هم وجود دارد که  نشان می‌دهند، بسیاری از هورمون‌های گیاهی خصوصا آنهایی که در زمان تنش در گیاه تولید می‌شوند، نه تنها تاثیرات منفی ندارند که حتی باعث مرگ سلول‌های سرطانی می‌شوند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی تصریح کرد: آمارهای موجـود نشـان می دهـد کـه مصرف جهانی تنظیم کننده های رشد طی دوره ای ١٠ ساله (٢٠١٢ -٢٠٠٣) بیش از ۲.۵ برابر افزایش یافته و از آن زمان تـا سـال ٢٠٢٠ مصرف آنها سـالانه ۳.۶۵ درصـد رشد داشته، به طوری که ارزش بازار جهانی این ترکیبات در سال ۲۰۲۰ حدود شش میلیارد دلار برآورد شده است.

مرادی در خصوص قوانین مرتبط با هورمون های گیاهی گفت: در قوانین ایالات متحده آمریکا در بخش تعاریف از قوانین فدرال مرتبط با حشره کش ها، قارچکش ها و جونده کش ها، تنظیم کننده گیاهی به عنوان ماده مؤثره، هر ماده مؤثره ای که به طریق فیزیولوژیکی نرخ رشد، رسیدگی یا ... را افزایش داده یا کند می کند و یا باعث تغییر رفتار گیاهان زینتی یا مثمر می شود و به عنوان آفتکش، هر ماده یا ترکیبی از مواد که به عنوان تنظیم کننده گیاهی به کار رود، تعریف شده است. هورمون های گیاهی طبق قوانین اتحادیه اروپا به دلیل ترکیبات فنوکسی جزو آفتکش ها محسوب می‌شوند.
 در ایران در بند «س» از فصل اول «آیین نامه اجرایی ورود، ساخت، فرمولاسیون و مصرف کودهای شمیایی، زیستی، آلی و سموم دفع آفات نباتی»، تمام ترکیبات آلی، معدنی و ... که به منظور کنترل آفات نباتی، انباری و خانگی به صورت جامد، مایع و گاز به کار برده می شوند در فهرست «سموم دفع آفات نباتی» قرار گرفته‌اند. لذا از آنجا که غیر از گروه خاصی از ترکیبات فنوکسی از هیچ هورمونی برای کشتن آفت یا علف هرز استفاده نمی شود شامل این بند نمی‌شوند.

 مرادی با اشاره به وارداتی بودن هورمون‌های رشد گیاهی مصرفی در ایران، عدم شفافیت در شرح کالا، وجود تعرفه های موازی، عدم گروه بندی هورمونها و تنظیم کننده های رشد، عدم اولویت واردات (گروه ۱۰)، عدم تخصیص ارز مبادله ای و تعرفه بیشتر نسبت به سموم (۱۵ درصد) را از مشکلات گمرکی واردات هورمون‌های گیاهی و دیگر تنظیم‌کننده‌های گیاهی عنوان کرد که پیامد این مشکلات، عدم تفکیک سم از هورمون، عدم تشخیص میزان تقاضا در داخل کشور، عدم تشخیص ارزش سرمایه گذاری برای بخش خصوصی و نامشخص بودن نوع و میزان هورمون یا تنظیم کننده رشد وارداتی است که با تعریف تعرفه جدید مخصوص هورمون های گیاهی در سال ۱۳۹۸ این مشکلات رفع می شود.

وی در عین حال سرمایه گذاری برای تولید آن ها در کشور را در حال حاضر به صرفه ندانست و گفت: اصلاح نگرش سیسـتم نسبت به این ترکیبات و تصحیح قوانین گمرکی که به تازگی صورت گرفته، نویدبخش بهبود وضعیت این ترکیبات در کشور است و البته همچنان توصیه می‌شود که قبل از صدور مجوز برای ورود یک برنـد و یا محصـول هورمونی و یا تنظیم کننـده رشـد گیـاهی، کنتـرل کیفیــت و راســتی آزمایی کیفیــت و عملکــرد، توسط نهادی تخصصی انجـام و تنهـا پـس از تاییـد نهایی مجوز واردات داده شود.

دوره آنلاین «هورمون ها و تنظیم کننده های رشد گیاهی و وضعیت آن در ایران»، دهم بهمن ماه به همت معاونت آموزش و ترویج سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و مرکز آموزش عالی امام خمینی(ره) برگزار شد.