گزارش پیش رو سفری است از علم تا فناوری؛ آنگاه که قابلیت علوم دانشگاهی در آزمون پژوهش کاربردی می‌شود، معجزه توسعه شتابان به وقوع می‌پیوندد؛ دانش از کتاب بیرون جهیده و در جوامع ایفای نقش می‌کند، فرایند واسطی که از علم، فناوری را خلق می‌کند، پژوهش است. با پژوهش، علوم به بوته آزمایش می‌رود و پژوهشگر تئوری علمی را با کیمیای پژوهش به فناوری تغییر ماهیت می‌دهد. در گردش رسانه‌ای به پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی آمدیم و از محصولات فناورانه آن برای توسعه صنعت کشاورزی بازدید کردیم، همراه ما باشید.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت جهاد کشاورزی، بازدید خبرنگاران از پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی در حالی انجام گرفت که پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی قلب تپنده علم و فناوری‌های نوین بخش کشاورزی لقب گرفته است. در این تور رسانه‌ای از بخش‌های مختلف "کشت و بافت سلول"، "مهندسی ژنیتک و ایمنی زیستی"، "نانوتکنولوژی"، "فیزیولوژی مولکولی"، "بیوتکنولوژی میکروبی" و "زیست‌شناسی سامانه‌ها" بازدید بعمل آمد.

در بازدید از بخش کشت بافت و سلول بر تولید بذر هیبریدی برای سبزیجات از دو روش از جمله مهندسی معکوس تاکید شد؛ با توجه به اینکه ۹۸ درصد بذور هیبریدی کشور وارداتی است و حدود ۹۰ میلیون تومان ارزبری دارد این بخش از گذشته تاکنون فعالیت‌هایی را انجام داده که علاوه بر کلزا در خیار و فلفل دلمه‌ای نیز موفقیت‌هایی را داشته است.

در این بخش همچنین فعالیت‌هایی بر روی سالم‌سازی از طریق کشت بافت محصولاتی همچون سیب درختی، زردآلو، هلو، شلیل، بادام درختی، به و گلابی انجام شده که برای پرورش "گیاهان عاری از ویروس" به شرکت‌های خصوصی واگذار شده است؛ به طبع با سالم‌سازی، افزایش تولید محصولات را شاهد خواهیم بود؛ در ارقام حساس میوه‌های هسته‌دار در صورت عدم سالم‌سازی کاهش ۹۷ تا ۱۰۰ درصدی محصول را شاهد خواهیم بود.

پس از بازدید از بخش کشت بافت و سلول به "بخش مهندسی ژنتیک" سر زدیم که با هدف تولید محصولات زراعی مقاوم به آفات و علف‌کش‌ها فعالیت داشت؛ این بخش برای فعالان محیط زیستی بسیار دارای اهمیت است زیرا از مزایای استفاده از انتقال ژن می‌توان به عدم آسیب‌رسانی به موجودات غیرهدف اشاره کرد.

در ایمنی زیستی نیز ارزیابی‌های سلامت محصولات پس از اصلاحات ژنتیکی بر عهده این بخش خواهد بود؛ در مجموع این بخش تولید محصول را به صورت غیرمستقیم افزایش می‌دهد و مهمتر آنکه محیط زیست سالم‌تری را محقق می‌سازد.

بخش بعدی که این موسسه سعی در معرفی آن داشته بخش "نانوتکنولوژی" بوده که بر اهمیت دارورسانی هوشمند تاکید دارد، بدین منظور که محل، زمان و دز دارو دارای اهمیت بوده است، به طور نمونه نانوکپسول هوشمند دارای رهایش حساس به PH برای آنزیم‌های هیدولازی به عنوان مکمل خوراک طیور به غذای آنها اضافه و سبب می‌شود که هضم و جذب غذا برای طیور بالا رفته و به رشد سریع‌تر و بهتر آنها کمک می‌کند، همچنین با توجه به جذب بیشتر و کمک به سلامتی این موجودات، میزان عملکرد (تولید کشت) نیز افزایش می‌یابد.

بخش بعد یعنی بخش بیوتکنولوژی میکروبی، در راستای حل مشکلات و معضلات حوزه کشاورزی فعالیت می‌کند و سعی دارد با بومی‌سازی محصولات و دستاوردهای خارجی با هدف خودکفایی و جلوگیری از خروج ارز به پیش برود. این بخش در زمینه‌ کود و سم بیولوژیک، تولید انرژی‌های تجدیدپذیر و حوزه صنایع غذایی (میکروجلبک‌ها، رنگدانه‌های طبیعی و ..) فعالیت می‌کند. همچنین نگهداری بذور محصولات کشاورزی با تکنولوژی پوشش‌دهی و پلاسمای سرد بر عهده این بخش است.

پس از بازدید از بخش‌های مختلف به بخش زیست‌شناسی سامانه‌ها خواهیم رسید که برای شناسایی، حفظ ذخایر ژنتیکی، مدیریت و بهره‌برداری پایدار از ذخایر ژنتیکی فعالیت دارد؛ این بخش همچنین ثبت ارقام تجاری در حوزه باغبانی را انجام داده است؛ در حوزه دام نیز ثبت نژادهای بومی "اسب" فاز اجرایی آن به اتمام رسیده است؛ ثبت نژاد بومی "گوسفند" نیز آغاز شده است.

مولدسازی در ماهیان گرم‌آبی با کمک سازمان شیلات ایران و احیای ذخایر ژنتیک ماهی آزاد خزری در حوزه ماهیان سردآبی به اتمام رسیده است.

در بازدید خبرنگاران و اصحاب رسانه از بخش فیزیولوژی مولکولی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی نیز بر اهمیت انتقال دستاوردهای پژوهشی و فناوری‌های نو به عرصه برای تامین امنیت غذایی، سلامت شهروندان، پایداری سرزمینی و افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی و ارتقای ضریب خوداتکایی تاکید شد.

در این بازدید فعالیت‌های بخش تحقیقات فیزیولوژی مولکولی در حوزه سازگاری با تغییر اقلیم و بهره‌برداری از گیاهان جایگزین کم‌آب‌بر دانه‌ای و علوفه‌ای تابستانه و زمستانه متحمل به شرایط سخت محیطی از جمله خشکی و گرما و شوری برای تولید علوفه و خوراک دام و همچنین استقرار زنجیره کامل ارزش آنها در جهت تامین امنیت غذایی و سلامت شهروندان، ایجاد اشتغال مولد و بهبود معیشت کشاورزان توسط دکتر بابک ناخدا رئیس بخش تحقیقات فیزیولوژی مولکولی تشریح شد.

رئیس بخش تحقیقات فیزیولوژی مولکولی با اشاره به این که تامین علوفه و خوراک دام در شرایط تغییر اقلیم و بحران آب و هزینه‌های کلان تامین نهاده‌های دامی به یکی از چالش‌های اساسی دولت برای تامین امنیت غذایی کشور تبدیل شده است، افزود: کاهش مصرف و افزایش بهره‌وری آب و سایر نهاده‌های کشاورزی، تولید علوفه‌های جایگزین کیفی و کم‌آب‌بر و تولید علوفه سالم با ارزش غذایی بالا از دغدغه‌های همیشگی مسوولان وزرات جهاد کشاورزی بوده است؛ کشت گیاهان جایگزین سازگار با شرایط تغییر اقلیم و با بهره‌وری آب بالا از موثرترین تدابیری است که می‌توان به منظور حفظ تولید در شرایط سخت محیطی، تامین امنیت غذایی، صرفه‌جویی در مصرف آب و بهبود معیشت کشاورزان در پیش گرفت.

بابک ناخدا همچنین به چالش‌ها و موانع تولید در بخش کشاورزی از قبیل تغییرات اقلیمی، بحران آب، کمبود علوفه، جمعیت مازاد دامی در کشور، هزینه بالای تولید علوفه، تخریب پوشش گیاهی، فرسایش خاک، سیل و رواناب اشاره کرد و افزود: انتخاب راهبردهای مناسب برای سازگاری با شرایط تغییر اقلیم و کشت گیاهان جایگزین ضروری است.

وی گفت: ایران از جمله کشورهایی است که در پی تغییرات اقلیمی با بیشترین چالش در تامین امنیت غذایی خود مواجه خواهد بود.

این مقام مسوول با اشاره به تحقیقات گسترده و دامنه‌داری که با همکاری‌های ملی و بین‌المللی و بخش خصوصی دانش‌بنیان و بهره‌برداران و کشاورزان پیشرو در زمینه گیاهان جایگزین تابستانه و زمستانه کم‌آب علوفه‌ای و دانه‌ای از جمله انواع ارزن و سورگوم و گراس‌های علوفه‌ای سردسیری چندساله در پژوهشگاه صورت گرفته است، اشاره کرد که با توجه به تغییر اقلیم و اثرات سوء ناشی از آن مانند گرما، خشکی و شوری به دنبال این هستیم تا با معرفی گیاهان جایگزین کم آب بر و اقلیم سازگار، ضمن تامین علوفه و خوراک دام در شرایط تغییر اقلیم برای تامین امنیت غذایی کشور، به بهبود سلامت شهروندان و معیشت کشاورزان و بهره برداران نیز کمک کنیم.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی خاطرنشان کرد: با تولید انواع ارزن و سورگوم در مناطقی که سایر گیاهان به دلیل شرایط سخت محیطی از جمله گرما و کم‌آبی امکان تولید اقتصادی و مطلوب ندارند، ضریب خوداتکایی در علوفه و خوراک دام افزایش می‌یابد و صرفه‌جویی کلان ارزی در واردات خوراک دام و طیور امکان‌پذیر است. همچنین این محصولات فاقد گلوتن هستند و در نظر داریم به دلیل ارزش غذایی بالای این محصولات برای سلامت انسان در سال میلادی جاری که از سوی سازمان ملل متحد به عنوان سال بین‌المللی ارزن معرفی شده است، برای اولین بار ارزن و سورگوم را به عنوان غذاهای هوشمند و فراسودمند به سفره مردم ببریم و‌ وارد جیره غذایی مردم شود. این گیاهان همچنین به دلیل مصرف بسیار کم‌آب و کودها و سموم شیمیایی به محیط زیست آسیب نمی‌زند و برای کشاورزان در مناطق محروم نیز بسیار صرفه اقتصادی دارد، به همین دلیل این گیاهان، به گیاهان هوشمند اقلیم سازگار معروف هستند.

وی با بیان این که برنامه ما این است که غذای سالم و مغذی و فراسودمند در اختیار مردم قرار گیرد، افزود: انواع ارزن و سورگوم برای مادران شیرده و بیماری سلیاک بسیار مفید است و دارای انواع ترکیبات ضد سرطان هستند، همچنین برای بیمارانی که از دیابت رنج می‌برند بسیار اهمیت دارد و می‌تواند مکمل مناسبی در کنار گندم در شیر نوزادان باشد.

ناخدا همچنین در زمینه گیاهان علوفه‌ای کم‌آب‌بر زمستانه گفت: برنامه به‌نژادی گراس‌های علوفه‌ای و مرتعی چند ساله سردسیری از اوایل دهه ۸۰ در پژوهشکده اصفهان پژوهشگاه آغاز شده و هدف از این فعالیت‌ها، به‌نژادی و توسعه کشت گراس‌های چندساله علوفه‌ای و مرتعی برای تولید علوفه و توسعه پایدار بخش کشاورزی در اکوسیستم‌های زراعی و منابع طبیعی به منظور تولید علوفه باکیفیت و کم‌آب‌بر با نیاز مراقبتی پایین به منظور بهبود تولید مراتع و حفاظت از منابع آب و خاک است.

وی افزود: گراس‌های سردسیری چندساله، گیاهانی مناسب برای تولید علوفه خوش‌خوراک و باکیفیت در اراضی زراعی و مرتعی، حفاظت و جلوگیری از فرسایش خاک، متحمل به تنش‌های محیطی مانند سرما، شوری و خشکی با قابلیت رویش در خاک‌های فقیر و کم‌بازده هستند که امکان رویش و تامین علوفه در طول سال با آب سبز به ویژه در اوایل بهار و اواخر پاییز که محصولاتی مانند یونجه هنوز علوفه تولید نکرده و یا به دلیل سرد شدن هوا وارد دوره خواب زمستانه شده‌اند را دارند.

رئیس بخش تحقیقات فیزیولوژی مولکولی با اشاره به اهمیت کشت علوفه‌های کم‌آب‌بر سردسیری چندساله در تولید علوفه در اراضی زراعی و حفظ و احیای مراتع اشاره کرد و گفت: اغلب گونه‌های گراس‌های علوفه‌ای سردسیری که در پژوهشگاه روی آنها کار می‌کنیم از گذشته‌های دور در مناطق مختلف کشور از جمله دامنه‌های سهند و سبلان و مناطق مرتعی برای تعلیف دام‌ها استفاده می‌شوند.

وی افزود: ولی مساله اصلی در احیای مراتع، در کنار اصلاح و به‌نژادی گونه‌های برتر، تامین انبوه بذر اصلاح شده است که بخش عمده آنها باید از گراس‌ها تامین شود؛ در حالی که در کشور به جز موارد خاص و محدود در مراتع قرق شده آن هم از گونه‌های بومی کم بازده، عملا بذری تولید نمی‌شود.

این محقق خاطرنشان کرد: پروژه جمع‌آوری، احیا، ارزیابی و به‌نژادی و تولید انبوه بذر اصلاح شده و توسعه کشت گراس‌های سردسیری چندساله علوفه‌ای و مرتعی، پربازده، باکیفیت و کم‌آب‌بر به منظور توسعه پایدار بخش کشاورزی، حفظ محیط زیست و حفظ و احیا مراتع و منابع خاک و آب از طریق ایجاد چراگاه‌های دست‌کاشت در اراضی زراعی و همچنین به منظور بهبود تولید مراتع متوسط و کم‌بازده در مناطق بحرانی مانند حوزه دریاچه ارومیه در حال اجرا است.

ناخدا برخی دستاوردهای این پروژه را افزایش تولید علوفه باکیفیت به منظور کاهش تعرض به مراتع و منابع طبیعی، کمک به احیای مراتع و آبخیزداری، تولید پایدار علوفه و کاهش ریسک تغییرات آب و هوایی، افزایش بهره‌وری نهاده‌ها به خصوص آب، تولید انبوه بذر اصلاح شده در کشور، حفظ خاک و افزایش نفوذ آب در خاک و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، افزایش کیفیت خاک، اشتغالزایی روستایی و ایجاد اشتغال مولد برای فارغ‌التحصیلان کشاورزی در تولید بذر و شبکه‌های توزیع و آموزش و توسعه کشت برشمرد.

در نهایت می‌توان گفت؛ فعالیت بخش‌های مختلف این پژوهشکده برای‌ افزایش بهره‌وری و حفاظت از محیط زیست انجام می‌گیرد.